Een virtuoos

"Machiavelli expects princes of the highest virtù to be capable, as the situation requires, of behaving in a completely evil fashion." (§ 3)

Cary Nederman, "Niccolò Machiavelli", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2009 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archives/fall2009/entries/machiavelli/>.

Machiavelli's machtspolitiek kan in één woord samengevat worden: virtù. Dit is het Italiaanse woord voor deugd; in het Engels virtue. Maar bij Machiavelli krijgt het woord een geheel nieuwe betekenis. De conventionele betekenis van deugd is morele goedheid. En de klassieke deugden zijn rechtvaardigheid, verstandigheid, moed en gematigdheid. Maar wanneer Machiavelli spreekt over de virtù van de heerser, dan bedoelt hij iets anders. Naast morele goedheid, kan virtù ook morele slechtheid betekenen. Tot de deugden van de heerser behoren bijvoorbeeld niet alleen verstandigheid en voorzichtigheid, maar ook doortraptheid en goed gebruikte wreedheid. Waar deugd bij Aristoteles een karakterhouding is, die ons in staat stelt het midden te kiezen tussen twee slechte eigenschappen (Ethica, II, 6), is virtù bij Machiavelli een verzameling van persoonlijke kwaliteiten, die de heerser in staat stelt om de politieke orde te handhaven en grootse dingen te bereiken. Het doel van de heerser is namelijk de macht en glorie van de staat te vergroten. Met dat doel voor ogen moet een dappere heerser ook immoreel kunnen handelen, indien dat nodig is. Morele slechtheid moet niet worden uitgesloten, omdat politieke omstandigheden altijd wisselend zijn. Daarom moet een sterke heerser vooral een flexibele houding aannemen, die hem in staat stelt om te variëren tussen moreel en immoreel handelen al naar gelang vereist wordt door de omstandigheden en het lot - Fortuna, de bron van politieke onrust, oorlog en geweld. Evenals de virtù van de generaal hem in staat stelt zijn oorlogstactieken aan te passen aan de omstandigheden op het slagveld, moet de virtù van de heerser hem in staat stellen zijn machtsstrategieën aan te passen aan de bijzondere omstandigheden in de politiek. Zoals de generaal kennis van effectieve oorlogsvoering moet beheersen, zo moet de heerser kennis van effectieve machtsuitoefening bezitten. Een goede generaal ziet zijn vijand al van verre; evenzo een virtuoze heerser Fortuna.